Toelichting project 'preken vanuit vragen'. (18/9/22-12/5/24)

Tafelgesprekken

Toelichtend artikel uit Over en Weer 22/7

Tijdens de startdienst op 11 september was er geen echte preek. Althans niet een verhaal van de dominee dat was voorbereid. Een aantal mensen had een vraag voorbereid om die ter plekke aan de dominee voor te leggen. Spannend, want dan weet je dus ook niet wat er precies komen zal. Maar dat was precies de bedoeling. Want we weten vaak niet wat er precies komen zal. En hoe het dan verder moet.

Het experimentje had te maken met de lezing (over het afgedwaalde schaap) en met het jaarthema van de PKN: Aan Tafel! Bij dat thema denken we in kerkelijk verband vast aan het avondmaal. Maar ook aan tafelgesprekken. En die twee dingen hebben wellicht met elkaar te maken: mensen die zich wel eens (of vaak) een afgedwaald schaap voelen, omdat er misschien te weinig tafelgesprekken zijn. Er misschien te veel wordt gezegd hoe het allemaal zit en moet, en er te weinig oog en oor is voor wat mensen concreet bezig houdt.

Ooit was het lezen van de Bijbel een revolutionaire vernieuwing. Want tot dan toe had de kerk dat vooral voor je gedaan. Het was de taak van de geestelijkheid om zich te verdiepen in de Bijbel. En het was de taak van het volk om te doen wat de geestelijkheid dan zei. In de loop van de middeleeuwen veranderde dat. Beginnend in de steden ging ook het ‘gewone volk’ zich verdiepen in de godsdienst. Dat gebeurde in Italiaanse en Franse steden, maar ook in Nederland. In Deventer en Zwolle, onder leiding van mensen als Geert Grote en Thomas a Kempis, kwam de beweging van de Moderne Devotie op. In ons historisch bewustzijn lijkt die beweging een beetje te zijn ondergesneeuwd door de reformatie, maar het was een uiterst belangrijke emancipatiebeweging, die tot diep in Polen invloed had.

Inmiddels is deze emancipatie eeuwen verder gekomen, en heeft niemand de Bijbel meer nodig om de geestelijkheid van repliek te dienen. De kerk is naar de rand van de samenleving gedrukt en heeft haar gezag goeddeels verloren. En is daarmee volgens velen achterhaald geworden. We laten ons als zelfbewuste en autonome mensen niet meer zomaar gezeggen en bepalen zelf wel wat we vinden moeten en doen willen.

En dat is niet alleen in de kerk zo. Dat geldt in feite voor de hele samenleving. Alle instituties en alle gezagsdragers hebben het moeilijk en worden gewantrouwd. Na de kerk, overkwam dat de burgerlijke moraal, de politie, de rechtspraak, de politiek, de wetenschap en de journalistiek. Wie zou denken dat de kerk achterhaald was, kon zich wel eens schromelijk vergissen. Wellicht loopt de kerk zelfs voorop, omdat het met deze gezagscrisis eerder te maken heeft gekregen en de eerste fase van de rouw al voorbij is. Veel andere instituties lijken er nog mee te moeten beginnen en zitten vooral in de Ontkenning…

Tekenend voor deze verandering is misschien wel de preek. Traditioneel het onderdeel van de liturgie waarin de voorganger uitlegde hoe het zat en hoe het moest. De hele positie van protestantse voorgangers is er zelfs van afhankelijk, want die is gebonden aan de kennis van de Bijbelse grondtalen Hebreeuws en Grieks. Op die manier had de dominee toegang tot de oorspronkelijke waarheid en kon die doorvertellen aan de gemeente.

Dat heeft eeuwenlang zo gewerkt. Maar we hebben de grenzen er van wellicht bereikt. Niet alleen omdat we ons als geëmancipeerde mensen eraan onttrekken, maar ook omdat op die manier de waarheid van God in zeker opzicht achter ons is komen te liggen. En afhankelijk lijkt te worden van de historische vraag of het allemaal wel klopt. Maar gaat het bij de Bijbel om dit soort historische vragen, of om een belofte waarmee we op weg mogen gaan?

Mogelijk is het tijd om een volgende fase van Bijbelgebruik in te gaan. Niet als onbevraagde basis van het kerkelijk gezag, niet als bron van onwankelbare overtuigingen, maar als aansprekende tekst die ons bij de hand neemt om ons verder te helpen. Als de wolkkolom in de woestijn die ons de weg wijst.

Als we die kant op zouden gaan, dan zou ook de preek van inzet veranderen. Niet meer het monopolie van betweterige schriftgeleerden, zouden voorgangers als dienaren des woords  mee moeten denken over wat God ons te zeggen heeft. Welke vorm dat zal kunnen krijgen, moet nog wat blijken. Maar het zou zo maar kunnen dat actuele vragen meer nadruk zullen krijgen dan bijvoorbeeld de leesroosters. Het zal minder gaan om de vraag wat toen werd bedoeld, en meer over de vraag wat er nu mee aan kunnen.

Eigenlijk dus precies die tafelgesprekken. In de startdienst zijn ook bij de andere aanwezigen vragen verzameld. Het stapeltje ligt onder handbereik. Komende seizoen wil ik met deze vragen aan de gang. Zodat we met elkaar onze weg zullen vinden. En met het Woord van God als aanzeggende gids.

Ds Wouter Slob