Niet om te heersen, maar om te dienen
Witte Donderdag
Zusters en broeders,
Niet om te heersen, maar om te dienen is Christus gekomen. En bij uitstek komt dat in het verhaal van de voetwassing naar voren. Bij de laatste maaltijd die Jezus met Zijn leerlingen, Zijn vrienden, hield, sloeg Jezus zelf een linnen doek om om de voeten van Zijn leerlingen te wassen. Een nederig en misschien wat onsmakelijk klusje. Het waren voeten van knoestige kerels, die door zand en woestijn liepen, uitgeteerd waren door het werk op een vissersboot; voeten in hooguit sandalen en zonder sokken, of voetbalsem van het Kruidvat. Toch meer het echte werk dan liturgisch wel eens nagevolgd.
Het is niet zomaar een soort carnaval, waarin de verhoudingen voor een paar dagen eens even op de kop worden gezet. Het gaat ook niet om revolutie! Dat de meester dienaar wordt en andersom. Het is in feite veel principiëler: echt leiderschap ìs dienstbaarheid. En niet alleen voor Jezus; Hij stelt Zijn leerlingen een voorbeeld: wat Ik voor jullie heb gedaan, moeten jullie ook doen.
Druist dat niet volkomen in tegen de menselijke natuur, tegen wat wij normaal en heel begrijpelijk vinden? Namelijk dat macht en gezag met aanzien en positie komen. Ieder zijn verantwoordelijkheden, maar we zien de koning toch niet snel de voeten van, laten we eens zeggen, afgedraaide asielzoekers, wassen. Die mogen, en dan hebben ze bof, hooguit de vervelende klusjes doen. En anderen doen weer iets anders, maar liefst iets waar je je neus niet voor op hoeft te halen. (En die anderen, zijn wij vast ook zelf!)
Het gaat er niet om dat de verhoudingen volkomen op z’n kop worden gezet, als de maatschappelijke structuur helemaal anders zou moeten. Eigenlijk is het veel ingrijpender: de manier waarop wij over macht denken moet anders. En kan beter.
De maaltijd die Jezus met Zijn leerlingen hield was een Pesachmaal. Als goede Jood vierde Hij de uittocht uit Egypte, de bevrijding uit de slavernij. Een feest dat nog altijd wordt gevierd, en dat door de eeuwen heen een centrale plek in het Jodendom heeft gekregen. Want de geschiedenis van de Joden is er één waarin bevrijding en uitredding helaas steeds opnieuw betekenis moesten krijgen. Door de omzwervingen die het volk maakte, en door de onderdrukking, uitbuiting, vervolging en vernietiging die het steeds opnieuw tegenkwam. De christelijke theologie heeft daarbij helaas géén schone handen gehouden.
De viering van de uittocht uit Egypte is dan ook het feest van de uitredding, op weg naar het eigen Beloofde Land. Is dat niet opnieuw realiteit geworden met het uitroepen van de Staat Israël? Niet alleen Joden, ook veel Christenen zagen hierin de hand van God. Weer thuis waren de Joden gekomen.
Begrijpelijk genoeg. Zeker als je het plaatst in de context van wat de Joden allemaal mee hebben gemaakt. Niet langer onderdrukt en afhankelijk van de welwillendheid van anderen, maar zelf aan de macht. En zou je dat niet mogen, niet moeten, verdedigen als het wordt bedreigd? De Joden hebben ook daar helaas voldoende ervaring mee opgedaan. Met verschillende oorlogen, opstanden, golven Intifada en nu, de oorlog met Hamas in Gaza. Alle begrip toch, dat er moet worden teruggeslagen als je wordt aangevallen zoals gebeurde in oktober vorig jaar?
Alle begrip, want zo gaat het toch in de wereld? Maar moeten we dan óók de vraag stellen, of het uiteindelijk wel werkt? Macht die zichzelf met geweld handhaaft, dat is de weg van de wereld; begrijpelijk genoeg. Maar waar leidt dat toe, in Israël, het Heilige Land? Heeft het harde, onverzettelijke optreden, steeds weer opnieuw, tot duurzame vrede geleid? Of in feite alleen maar tot verdere verdieping van het conflict? De wraakoperatie die nu gaande is, komt niet uit de lucht vallen. Maar de aanval van Hamas in het najaar, evenmin. Maar het opsluiten van Palestijnen in een kleine strook land zonder perspectief had ook een achtergrond, en dat ook weer. Moeten we dan niet concluderen dat hard reageren op hard reageren op hard reageren, geen oplossing biedt. Hoe begrijpelijk ook, en wat de leiders van Israël en Hamas ook zeggen.
Zou de nederigheid van Jezus, dat heersen dienen moet zijn, niet gewoon een beter alternatief zijn? Moeilijk om uit te voeren, sowieso en zeker in een totaal vergiftigde situatie als nu in Israël/Palestina. Maar de huidige geweldsspiraal zal niet tot vrede kunnen leiden; zou dienstbaarheid niet gewoon beter zijn? Zou dat niet een betere insteek zijn voor de Israëlpolitiek van ook ons land. En van onze kerk? Beter dan te denken dat het begaan van oorlogsmisdaden, en het koelen van wraaklust, tot oplossingen zou kunnen leiden. Hoe begrijpelijk ‘terugslaan’ ook kan zijn, de boodschap van Jezus is beter.
Amen
Deel deze preek
Exodus 12: 15-20
Eet dan zeven dagen lang ongedesemd brood, en verwijder meteen op de eerste dag alle zuurdesem uit jullie huizen; wie op een van die zeven dagen iets eet dat zuurdesem bevat, moet uit de gemeenschap van Israël gestoten worden. De eerste en zevende dag zijn heilige dagen die jullie samen moeten vieren. Die beide dagen mag er geen enkele bezigheid verricht worden, jullie mogen alleen het voedsel bereiden dat ieder nodig heeft. Dit voorschrift blijft voor altijd van kracht. Generatie na generatie moeten jullie het feest van het Ongedesemde brood vieren, omdat Ik jullie die dag, in groepen geordend, uit Egypte heb geleid. Van de avond van de veertiende dag van de eerste maand tot de avond van de eenentwintigste dag van die maand moeten jullie ongedesemd brood eten. Gedurende die zeven dagen mag er geen zuurdesem in jullie huizen te vinden zijn; iedereen die iets eet dat zuurdesem bevat, moet uit de gemeenschap van Israël gestoten worden, of het nu een vreemdeling is of een geboren Israëliet. Eet niets dat met zuurdesem bereid is; eet uitsluitend ongedesemd brood, waar jullie ook wonen.”’