Schepping de zevende dag (Sabbat)

Gemeente van onze Here Jezus Christus,

Toen enige jaren geleden een groep gemeenteleden uit de Evangelische Kirche van Gera in Oost-Duitsland bij ons in Arnhem op bezoek waren verbaasden ze zich over de lange tijden dat de winkels open waren. Niet alleen doordeweeks tot in de avond, maar zelfs op zaterdagmiddag en zondag. Ja, u hoort het goed, zelfs op zaterdagmiddag, want in grote delen van het gebied waar ze vandaan kwamen was maar eens per maand op zaterdagmiddag open en de zondag was helemaal ondenkbaar. Dat had niets met religieuze overtuiging te maken, maar met het besef dat men na het fascisme en het communisme besefte dat arbeid niet vrij maakt, integendeel, maar dat mensen slaaf van het werk of van de economie konden worden en dat juk hadden ze juist afgelegd.

En wie in België op een willekeurige dag een brood wil halen bij de bakker kan zomaar voor de gesloten deur komen waarop staat: wegens wekelijkse rustdag gesloten. Hoewel zelfs reformatorische christenen op zondag hun brood halen bij de bakker vinden ze het de gewoonste zaak van de wereld dat de winkel één dag in de week gesloten is.

Kom daar maar eens om in deze tijd, waar bij mij in de Hoofdstraat van Apeldoorn, toch vanouds een protestants bolwerk, de zondagmiddag niet anders meer is dan een drukke zaterdagmiddag. Toch wel anders dan mijn jeugdjaren op Goeree Overflakkee, waar ondanks het toerisme de zondag nog in ere wordt gehouden of de jaren dat ik als jongeman in de winkel in Amsterdam werkte en er zelfs nog een verplichte winkelsluiting was op de maandagmorgen.

Voor joden en christenen komt dat principe van zes dagen werken en daarna een dag rust uit het scheppingsverhaal, waarin de Eeuwige zes dagen bezig is om een prachtige leefomgeving te creëren voor alle schepselen. Eerst werd het huis gebouwd, de energievoorziening aangelegd en een manier om aan water te komen. Daarna kwam de groenvoorziening aan bod, er kwamen levende schepselen in de tuin, die zowel het water, de lucht als het land bewoonden en als kroon op de schepping kwam de mens. En God keek eens rond en zei bij zichzelf: wauw, heb ik dat allemaal gemaakt, dat is tof. Nu was het tijd om met voldoening terug te kijken op de gedane arbeid en te genieten van al het moois dat God om zich heen zag. En als je geniet van iets moois dat je gemaakt hebt wil je er graag anderen in laten delen. Zoals mijn dochter die met haar man een huis verbouwde en telkens een appje stuurde hoe mooi het was geworden.

Dit is de volgorde waarin het eerste scheppingsverhaal is opgetekend en waar het de afgelopen weken over ging. Ik vermoei u daarom vandaag niet met de uitleg over het tweede verhaal dat na het gelezen gedeelte staat.

Een dag in de week om niet te werken, even afstand nemen, een dag om te genieten van de schepping en dankbaar te zijn. Komen we daar nog aan toe in ons leven? De beroepsgroep die ons dat het beste kan leren zijn de agrariërs. De hele week wordt er hard gewerkt op het land of in de stallen en daarna volgt een dag rust, waarop hooguit de koeien gemolken worden en als er iemand op bezoek komt trekt de boer, die menigmaal nog een zondagspak draagt, zijn zondagse klompen aan en neemt het bezoek mee naar het land. En trots laat hij of zij de akkers en de velden zien of het vee in de wei en als er kinderen komen genieten ze van de jonge dieren die zijn geboren.

En wie niet op het land werkt, maar in de stad woont, waar we soms de hele week klussen aan onze kapitale huizen waar we alweer een nieuwe badkamer of keuken hebben geïnstalleerd legde vroeger de hamer en boor op één dag in de week aan de kant. Is het niet uit religieuze overtuiging dan toch wel, omdat je de buren niet tot last wilde zijn. Nee, zo gaat het allang niet meer. Help mijn man is klusser gaat niet alleen over degenen die er niets van maken, maar ook over hen voor wie het nooit genoeg is, nooit af is, er altijd wat te wensen is en we zo eeuwig bezig blijven zonder te genieten van wat we hebben ontvangen.

Genieten van wat we ontvangen hebben, want daar gaat het toch ten diepste om na wekenlang preken gehoord te hebben over de schepping. Alleen of samen met je geliefden of gezin de tijd nemen om te wandelen als je dat nog kunt of thuis te genieten van het moois dat ons geschonken is aan cultuur.

Komt u, kom jij, kom ik, er nog aan toe om God te danken? In onze jachtige wereld komen we soms niet eens aan rusten toe, laat staan aan danken.

De Eeuwige plofte niet volledig uitgeblust in de goddelijke zetel neer, zoals wij vaak na een vermoeiende werkdag of kerkelijke vergadering. Nee, het rusten was een genieten, in dankbaarheid en voldoening omkijken naar wat er die week tot stand was gekomen. Daarom zegende God de zevende dag en heiligde die. Eén dag die totaal anders was dan andere dagen.

Ja, en in de christelijke cultuur hebben we daar de zondag van gemaakt, maar klopt dat wel. Als ik de Heidelberger Catechismus lees dan zie ik bij vraag en antwoord 103 dat het vierde gebod, het sabbatsgebod inhoudt dat ik de gemeente op die dag samenkomt om Gods Woord te horen.

En nu hebben we een probleem, waar keizer Constantijn ons mee opgezadeld heeft, die nog voor hij zich bekeerde de zondag als verplichte rustdag ter ere van de zonnegod, vandaar de Dies Solis, van wie hij meende een visioen te hebben ontvangen.

Nee, wie vindt dat hij of zij letterlijk het sabbatsgebod wil volgen moet niet op zondag de rustdag houden, maar op zaterdag en hier in Nijmegen is er maar een handjevol christenen en de joodse gemeente die deze traditie in ere houden. Overigens heb ik groot respect voor hen, want hoewel het voor ons al moeite kost om ons op zondag van de 24 uurs economie los te maken, geldt dat des te meer voor hen die de zaterdag las rustdag houden.

Hoewel Constantijn de zondag is blijven houden en dat later ook verplicht stelde aan de christenen is dat niet de reden dat wij op zondag samen komen. De traditie van de eerste christenen zegt in het boek Handelingen dat ze op de eerste dag van de week samen kwamen om het brood te breken. En dat deden ze omdat een gebeurtenis diepe indruk op ze had gemaakt en dat is de opstanding van Jezus, die op de eerste dag van de week, na de sabbat dus, verrees uit het graf. Elke zondag vieren we dus klein Pasen zou je kunnen zeggen. En voor wie de uitstorting van de Geest ziet als het begin van de kerk is die zondag ook nog eens de verjaardag van de kerk.

Er is niets op tegen om op zaterdag in navolging van de Schepper de sabbat te vieren en er is niets tegen om op zondag de Dag des Heren te vieren als dag van de opstanding van Christus en van de uitstorting van de Geest. Simon Schoon van wie ik college jodendom kreeg vertelde dan ook dat hij beide dagen thuis in ere probeerde te houden.

Maar heeft de sabbat dan niets met Christus te maken? Jazeker en dat beaamt de Heidelberger Catechismus ook in vraag en antwoord 103, waarin ze stelt:

dat ik al de dagen mijns levens van mijn boze werken ruste, den Heere door zijn Geest in mij werkenlate, en alzo den eeuwigen Sabbat in dit leven aanvange

Daar staat nogal wat en voor wie de catechismus meer is dan een paar regels die je op de lagere school of de catechisatie uit je hoofd moest kennen is dat echte geloofstaal. Daarom lazen we vandaag ook uit de brief aan de Hebreeën.

Hebreeën laat zien hoe de rust er was aan het begin van de geschiedenis. Hoe de Eeuwige aarde en hemel maakte en daarna rustte en genoot van de schepping. Maar die rust is er ook als slotstuk, een rust die we mogen binnengaan. Misschien pas ten volle na dit leven als we de kunst verstaan om dit leven met al haar zorgen en ongemakken los te laten en in dankbaarheid mogen terugzien op wat is geweest. De oudere mensen bij wie ik wekelijks kom laten mij zien dat beide een kunst is: loslaten en dankbaarheid. En nu we een gemeentelid hebben moeten loslaten in de dood kijken we ook in dankbaarheid op haar leven terug. Soms schreef ze me dat ook als we even contact hadden: we blijven God danken.

Maar de schrijver van de Hebreeën brief heeft het ook over een vandaag, waarop we de stem van de Eeuwige mogen ervaren voor het eerst of opnieuw. Want soms zijn we dat geloof ook kwijtgeraakt of hebben het losgelaten. Wat een zegen om dan te beseffen dat de Eeuwige ons nooit loslaat.

Hoor daarom vandaag zijn stem, zo roept de schrijver ons op en zo klinkt het ook vandaag voor ieder van ons. Er wacht het volk van God dus nog steeds een sabbatsrust. Want wie Gods rust is binnengegaan, vindt rust na zijn werk zoals God na het zijne.

Wat een heerlijk vooruitzicht waar we in het hier en nu al het nodige van mogen ontvangen.

Wat zullen wij dan slaven

en werken tot ter dood?

Ons manna komt van boven,

ons dagelijkse brood.

Geloofd zij Jezus Christus in eeuwigheid. Amen!