1e Kerstdag

Zusters en broeders,

We zijn de afgelopen weken met het nevendienstproject op weg gegaan naar Bethlehem en hebben over de achtergronden van dit plaatsje gelezen. Van Naomi en Ruth ging het naar David, kwam Micha voorbij, en gingen Jozef en Maria op weg naar Bethlehem. Uiteindelijk zijn ook de drie Wijzen aangekomen in het stadje. Om het kind te gaan aanbidden. We hebben gezien hoe oude woorden steeds opnieuw weer betekenis konden krijgen in een actuele situatie. De Wijzen werden immers door de profetie van Micha naar Bethlehem gestuurd. Woorden die toen al oud waren, maar die richting gaven om de eigen tijd te begrijpen. Mattheüs, de enige evangelist die over de Wijzen schrijft, sluit aan bij de woorden die hem zijn overgeleverd. Hij citeert Micha en plaatst de geboorte van het kind in Bethlehem. Haast een beetje terloops, want van de volkstelling waar Lucas het over heeft, maakt Mattheüs géén melding. Maar Bethlehem ís een stad (nou ja, stadje) met betekenis, zo schreef Micha al. Hij verwachtte de komst van de Messias juist daar. En deed dat óók op basis van al oude woorden. De verhalen over David waren al van lang geleden toen Micha leefde en ook hij gebruikte die woorden om ervaringen en verwachtingen van zijn eigen tijd stem te geven. En het verhaal van Bethlehem begint dan eigenlijk met Naomi en Ruth. Weggegaan vanwege een hongersnood en weer teruggekomen met haar Moabitische schoondochter is Naomi de oermoeder van het koningsgeslacht van David. En daarmee ook een belangrijke vrouw in het geslachtregister van Jezus. Niet de enige belangrijke vrouw, en niet de enige vrouw met een opmerkelijk verhaal onder de voormoeders van Jezus. Bepaald ook niet allemaal dames die keurig aan de leiband, of binnen de lijntjes liepen. En daarmee ook interessant. Als je de stamboom van Jezus zelf zou willen verzinnen, dan waren er hier en daar misschien toch andere keuzes gemaakt. Maar Gods wegen zijn kennelijk niet de wegen der mensen, en geregeld komt het anders uit dan wij zouden hebben verwacht.

Die profetie van Micha komt anders uit dan voorspeld. Micha voorzegt de komst van de Messias, en de lezing van zijn woorden wordt in de kerkelijke rooster dikwijls afgebroken als de vrede wordt aangekondigd. Mooi in lijn met de woorden van Jesaja die óók in de evangeliën vaak worden aangehaald. Maar het is ook een soort censurering. Want bij Micha blijkt de Messias nogal gewelddadig; hij komt met het zwaard en een getrokken dolk, hij brengt vernietiging en verwoesting, hij slacht de paarden af en zal wraak nemen ‘op alle volken die niet hebben geluisterd’. Zo spreekt Micha; zo kondigt hij de Messias aan.

Zouden wíj niet een beetje ongemakkelijk worden van die bijkomende verzen van Micha? Misschien wel een beetje méér dan een beetje ongemakkelijk? Om meerdere redenen, wellicht.

Als Micha’s profetie een voorspelling moest zijn, dan moet je toch vaststellen dat die in Christus niet is uitgekomen. Waar veel Joden inderdaad een soort militaire leider verwachtten die de Romeinen zou verjagen, bleek Jezus een gezalfde van liefde te zijn. Toch anders dan Micha verwachtte. Zou dat een probleem zijn? Zou de profeet dan ongelijk hebben gehad? Zou de Bijbel dan niet meer kloppen? Want als het anders is dan wij kunnen hebben gedacht, wat staat ons dan nog meer te wachten aan verrassing?

Maar dit is nog maar één van de redenen waarom we wat ongemakkelijk van de woorden van Micha worden. De nadruk op het geweld is niet waar wij vrolijk van worden; zeker niet bij kerst. Liever horen van de vreugdebode van Jesaja. Bij God ging het immers toch om liefde? Wat moeten we met al dat geweld aan? In het Oude Testament springt dat nog meer in het oog dan in het Nieuwe (hoewel het daar ook niet afwezig is). Als we de Bijbel zelf hadden bedacht, hadden we hier en daar misschien toch andere hoofdstukken ingevoegd; wat moeten we er toch mee aan?

En dat is zeker een vraag als we de huidige politieke situatie in de wereld in beschouwing nemen. En dan is het nevendienstproject over Bethlehem bepaald pikant te noemen. Want Bethlehem ligt in bezet Palestijns gebied. De wijzen van destijds zouden grote moeite hebben gehad om er binnen te komen want er ligt een hoge muur om heen met dreigende checkpoints. Het reisadvies van het ministerie van buitenlandse zaken kleurt net als heel Israël en de Palestijnse gebieden dieprood. Het wordt sterk afgeraden erheen te reizen en er wordt gewaarschuwd dat de Nederlandse overheid, inclusief de ambassade niets voor je kan doen als je er in de problemen zou komen.

De blinkende zwaarden, getrokken dolken, verwoesting, vernietiging, afslachting; is dat niet momenteel op systematische schaal bezig in de Palestijnse gebieden? Is dat misschien de ‘wraak op de volken die niet hebben geluisterd’? En daarmee voorspeld door Micha, en dus OK?

Te vrezen is dat er heel wat mensen, inderdaad, op deze manier de Schrift en de profeten lezen. In Israël zelf zijn ook volstrekt seculiere Joden van harte bereid om deze profetie van stal te halen om het geweld tegen de Palestijnen goed te praten. Maar ook onder Christenen zijn er velen die deze uitbarstingen van geweld als uitkomst van de profetie zien. En die meer begrip hebben voor het afslachten van een volk dan voor de oproep tot liefde die het kerstkind kwam brengen.

Maar wordt de Bijbel dan niet een wapen om je eigen gelijk te halen? En is het niet meer de vraag wat de Bijbel ons te zeggen heeft, maar wordt de Bijbel gebruikt om anderen de mond te snoeren. Dan is het Woord van God stil gevallen, omdat we niet meer willen horen waarmee Hij ons verrassen wil.

De geboorte van het kerstkind betekent een wending aan Gods omgang met de wereld. De profetie van vrede blijft staan, en de woorden van ouds zijn nog even relevant als altijd. Maar met de komst van Christus is God niet met getrokken zwaard gekomen. De vrede wordt niet in wraak afgedwongen of bevochten, maar met liefde en kwetsbaarheid uitgenodigd. Héél anders dan wij het zouden hebben kunnen, of willen, verzinnen! God verrast.

En zal dat blijven doen. Zou God niet nog heel wat in petto hebben, voor ons als mensheid? Laten we het hopen. Laten we hopen dat Hij zich niet laat beperken door wat wíj van Hem denken. Niet onze wegen gaat Hij, maar verrassend slaat Hij nieuwe wegen in, en stelt de koers steeds bij. Een geweldloze Messias was niet wat alle profeten hadden voorzien, maar ook niet wat velen in het Jeruzalem van de eerste eeuw hadden gewild. Die hadden liever een sterke man met blikkerend zwaard gezien, dan een mislukkeling op een ezel die aan het kruis zou worden genageld. De woorden van de profeten worden gebruikt om Jezus te plaatsen, maar pinnen Hem niet vast. God opent perspectieven en mogelijkheden die wij niet hadden voorzien. Dat is niet het ongelijk van de Bijbel, dat is het gelijk van God. Wiens waarheid niet van vroeger, maar in de belofte ligt.

En wel degelijk begint dat bij liefde.

Het huidige geweld in Gaza en de andere bezette gebieden ís begrijpelijk genoeg. Het ís toch een reactie op het geweld dat Hamas heeft aangericht? Zíj zijn toch begonnen? Zeker! Maar is zo’n tegenreactie wel proportioneel; rechtvaardig of buitensporig? Wordt het onderliggende conflict ermee opgelost, of alleen maar verdiept en verergerd? Welke partijen hebben eigenlijk welke schuld, en welke hebben zich buiten schot geplaatst? Welke rol speelt zoiets als de Holocaust? Allemaal politieke overwegingen, waar beleidslijnen op kunnen worden uitgezet.

Maar daarbij komt de godsdienstige overweging of het nemen van wraak wel de juist weg is. Dat dacht Micha misschien, maar is in Christus niet een andere weg ingeslagen; is het niet langer wraak en geweld, maar is het liefde en kwetsbaarheid die de toon aangeven.

Na decennia van geweld in Israël/Palestina zal toch onderhand overduidelijk moeten zijn dat de spiraal van geweld nóóit een oplossing voor dit conflict zal kunnen geven. Wederzijds heeft het hard slaan en terugslaan alleen maar tot méér geweld geleid. Ten koste van de ander, maar óók ten koste van de eigen ziel. Wat betekent het voor strijders van Hamas om dansende jongeren te verkrachten, te verminken en te vermoorden; wordt je daar gelukkig van? Wat betekent het voor de soldaten van Israël om in de bezette gebieden een onversneden kindermoord te plegen, om de positie van een machthebber veilig te stellen? Hoe kijken de soldaten van nu daar over twintig jaar op terug? Welke dromen zullen hen dan iedere nacht weer bezoeken?

Is in zeker dít conflict niet overduidelijk dat het denken in vijandschap niet heilzaam kan zijn. En wordt het dan niet de hoogste tijd om de boodschap van het kerstkind te laten klinken: heb uw vijanden lief. Zo is God toch in de wereld gekomen? Als kind in de kribbe, kwetsbaar en teer. Niet om wraak te nemen, maar om ons te bewegen het goede te doen.

Amen