Onnozele Kinderen

Zusters en broeders,

Daags na Onnozele Kinderen (28 december), vieren wij vandaag onze dienst. Onnozele Kinderen is de oude benaming voor de Kindermoord in Bethlehem, waarbij onnozel niet onverstandig betekent maar onschuldig. Een uitbarsting van geweld door een angstige macht. Er zou een koningskind geboren zijn, maar niet in het paleis van Herodes. En dat kan alleen maar slecht nieuws betekenen voor wie de macht koestert, en zich niet door gerechtigheid of barmhartigheid wil laten gezeggen. Herodes hecht aan het pluche, zoals wij dat ook wel kennen. Er zijn presidenten die er een machtsgreep voor willen riskeren; er zijn volken die zo’n president opnieuw als president kiezen. Is zo niet de macht van de wereld?

Macht is op zichzelf niet een vies woord. Dat zou weleens kunnen lijken; al komen we daar misschien wel wat van terug. Macht gaat over zeggenschap, gaat ook over gezag. En daarmee kun je goede dingen doen. Maar ook verkeerde. Wie macht een vies woord vindt; wie van macht niets zou willen weten, loopt het lelijke risico een machtsvacuüm open te trekken waarin foute krachten hun kans schoon zien. Macht bestaat en kan beter goed worden waargenomen dan veronachtzaamd.

Misschien dat we dat in de wereld toch wat hebben onderschat; de rol van macht. Dat we te stilzwijgend het verlies aan macht door de Sovjet Unie destijds voor lief hebben genomen. Het kwam ons eigenlijk toch ook wel goed uit. De vijand waar we sinds de Tweede Wereldoorlog bang voor waren geweest was ingestort en uit elkaar gevallen. Wel zo geruststellend. Misschien dat we ons er wat te weinig druk om hebben gemaakt. En misschien dat sommigen te gemakkelijk in het machtsvacuüm zijn gesprongen. Dat we, in het Westen, te gemakkelijk, aanschurkende voormalig Oostbloklanden welkom hebben willen heten. Zonder ons te willen beseffen wat de Russen daarvan zouden kunnen vinden. Iederéén zou toch dolgraag dezelfde samenleving hebben als wij; wij liepen alleen een beetje vóór? Het was wel wat vanzelfsprekend dat de Westerse consumptiemaatschappij zo begeerd werd. Zeker toch door landen die dat niet vanzelfsprekend hadden gekend.

De geschiedenis is toch wat anders gelopen. Niet alleen bleek Rusland opnieuw uit te halen. Aanvankelijk in achtertuinen die te ver van ons bed lagen. Maar sinds de annexatie van de Krim en zeker sinds de inval in Oekraïne volop en onbeschaamd op Europees grondgebied. Rusland laat zijn macht gelden. En het is maar zeer de vraag of dat bij Oekraïne ophoudt. Laten we die macht niet onderschatten en denken dat het wel wat mee zal vallen.

Maar laten we evenmin denken dat onze manier van macht uitoefenen ‘neutraal’ of vanzelfsprekend is. Ook landen die tegen het westerse denken aanschurkten en lid zijn geworden van de EU, blijken een heel andere agenda te kunnen hebben. Hongarije en Slowakije, en in zekere zin Polen roeren zich en liggen dwars. Dat is voor de andere lidstaten lastig en vervelend. Maar het geeft óók aan dat we niet zomaar vanzelfsprekend kunnen denken dat onze manier van leven voor iedereen zomaar begerenswaardig is. Het zou in ieder geval verstandig zijn om ook met de belangen van anderen rekening te houden.

Maar is dat reëel; in de echte wereld? Met de belangen van anderen rekening houden; -laat stáán die te dienen…? Dat is niet hoe de machten van de wereld denken. De machten van de wereld hechten aan het pluche. Die denken toch vooral in eigenbelang? Anderen zijn er om hèn te dienen. De machten van de wereld laten voor zich lopen, en beschouwen anderen als instrumenten om de macht te behouden. Instrumenten die je te vriend moet houden, vooral als ze voor je moeten stemmen. Liefst met een massacommunicatiekanaal aan je zijde, waarmee je miljarden mensen tegelijk kunt beïnvloeden. En gráág ook met een vijand. Want dan is de machthebber nodig om het volk te beschermen, en zijn alle middelen toegestaan. Want de vijand moet worden verslagen. En meteen zijn alle anderen gewaarschuwd: zorg ervoor geen vijand te zijn, want je weet wat er van komt. Iedereen loopt in de pas.

Met paaien en dreigen behouden de machten van de wereld hun pluche.

Vast komt het in gradaties; niet iedere macht in de wereld is even opzichtig. In onze westerse democratie zoekt de politiek de gunst van de kiezer, maar is er van dreiging sprake? Dat valt toch wel wat mee? Of gaat het die kant wel degelijk op als er politiek met leugens en georkestreerde crises wordt bedreven? En wat als in ons soort westerse democratieën de rijkste mannen van de wereld ineens aan de touwtjes blijken te trekken? En schaamteloos hun eigen belang bovenaan zetten? Wat als die een verdachte bewondering blijken te hebben voor de aanpak van Putin; voor wie dreiging en geweld geen opties achter de hand zijn, maar kaarten die hij als troeven uitspeelt?

Herodes paaide. Door de tempel in Jeruzalem te herbouwen. Maar dreiging en geweld kon hij bij geval óók zonder problemen inzetten. Bij geruchten van een koningskind, was een kindermoord in Bethlehem toch goed idee? Heerst zo’n macht van de wereld niet óók in het huidige Bethlehem? Waar op dit moment een kindermoord plaatsvindt. Strikt genomen niet in Bethlehem zelf, maar wel in dezelfde Palestijnse gebieden. Er zijn verschillen, tussen die eerste kindermoord van Bethlehem en de genocide die zich nu aan het voltrekken is. De situatie nu is véél complexer en de achtergronden zijn veelzijdig, moeilijk en ingewikkeld. Maar één ding is hetzelfde: de ander wordt opgeofferd aan het belang van de machthebber, en is alleen instrumenteel interessant. Als je ze kunt paaien, dan is het prima, maar bij geval kan er steviger worden opgetreden. En dan ook maar eens zo hard mogelijk want dan wordt wel duidelijk hoe de kaarten liggen. Dan wordt wel duidelijk wie de macht in handen heeft. Ook als dit onversneden onrecht met zich meebrengt.

Om Sions wil kunnen we niet zwijgen, omwille van Jeruzalem moeten we bij dit soort onrecht niet achterover leunen. Want de stad van vrede wordt een stad van leugen en bedrog, van bloedvergieten en oorlogsmisdaad. Als we al dit geweld en dit onrecht zien, dan moeten we spreken; -moeten we spreken van recht en genade, spreken van vrede en naastenliefde. Niet omdat we zo soft zijn dat we het niet over macht willen hebben, maar omdat we de gevaren van machtsmisbruik al te zeer onderkennen. En omdat we in Christus moeten weten dat werkelijke macht niet om het gebruiken van anderen gaat, maar om het dienen.

Waar oorlogen woeden en conflicten smeulen gaat het altijd om het verschil tussen wij en zij. Gaat het altijd om onze belangen tegenover die van anderen. En moeten wij ons belang altijd tegenover de ander verdedigen en op de ander bevechten. Zo zijn de wegen van de wereld; we danken in termen van vijandschap. Zo hebben West en Oost decennialang tegenover elkaar gestaan, zo staan Christendom en Islam geregeld tegenover elkaar. Zo staan ook Joden en Palestijnen tegenover elkaar. Juist aan dit laatste conflict moet toch duidelijk zijn hoe volstrekt heilloos dit soort denken is. Want het wederzijdse vijandsbeeld heeft alleen maar tot méér bloedvergieten geleid, en nooit tot oplossing van het conflict.

Misschien wílden de leiders dat ook helemaal niet, want hebben ze baat bij een vijand. De leiders van Hamas, die alleen met terreur hun positie kunnen behouden. Maar ook de leiders van de Joden, die alleen met een gemeenschappelijke vijand al die verschillende groepen en groepjes Joden die vanuit de hele wereld zijn toegestroomd bij elkaar kunnen houden. Zonder gemeenschappelijk Palestijnse vijand, zo wordt wel gezegd, zou het land Israël aan interne strijd te gronde gaan.

In Christus wordt wel degelijk een andere manier van denken aangeboden: die van liefde die het denken in vijanden voorbij komt. In de liefde van Christus zijn dat soort verschillen niet meer bepalend: geen Jood, geen Griek (en ook geen Palestijn), geen slaaf of vrije, geen man of vrouw. De kaders die wij normaal gesproken als vanzelfsprekend zien worden in Christus doorbroken. Alleen de liefde telt.

Maar let wel: die liefde is niet onnozel in de zin van onverstandig of naïef. Het is geen lekker gevoelletje dat niet in termen van macht durft te denken! Integendeel; het gáát in belangrijke mate om macht. Om wat je ermee kunt doen, en wat er blijft liggen als je het veronachtzaamd. Maar het is niet een macht die de zelfzucht voedt; het is een macht die de ander dient.

Dat kan wel degelijk een harde politieke vertaling krijgen. Als we niet alleen onze eigen positie vanzelfsprekend bovenaan plaatsen, maar juist rekening willen houden met de belangen van de andere kant. Dat zal vast niet altijd tot naadloze oplossingen leiden. Maar het is zeker beter, en héél erg veel goedkoper in alle opzichten, dan het bestrijden van de vijand met alle middelen.

Het Christuskind werd ter nauwer nood uit de klauwen van de moordenaarsbende van Herodes. Omdat het vrede kwam brengen die moordenaarsbendes ontmaskeren en aan de kaak stellen. Een vrede die ons vrij maakt, Vrij van haat, vijandschap, maar ook vrij van schuld en een belaste ziel. Alle reden om dat kind te gaan aanbidden.

Amen